Chcielibyśmy zapoczątkować cykl „Dobrych rad dla rodziców”. W pierwszej części zapraszamy do zapoznania się z tematyką związaną z dysleksją. Zgodnie z założeniami „Dobrych rad dla rodziców” I część poświęcona będzie dysleksji. Z badań prowadzonych w Polsce wynika, że dysleksja występuje u około 15% populacji. Oznacza to, że w każdej klasie można spotkać średnio dwoje lub troje dzieci z tym problemem. Co to jest dysleksja? Gdzie zgłosić się po poradę? Jak pomóc własnemu dziecku? To pytania, na które postaramy się odpowiedzieć.
Dysleksja to:
- specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu – pomimo normy intelektualnej;
- zaburzone funkcje poznawcze (wzrokowe, słuchowe, językowych), funkcje motoryczne, zakłócenia lateralizacji, orientacji oraz integracji pracy tych funkcji;
- nieprawidłowe funkcjonowanie centralnego układu nerwowego;
- występuje pomimo posiadanej wiedzy, dobrej motywacji.
Ryzyko dysleksji, występujenajczęściej u dzieci, które pochodzą z ciąży bądź porodów przebiegających nieprawidłowo. U osób obciążonych genetyczne, czyli u kogoś w rodzinie występowało już to zaburzenie. Przejawiają nieprawidłowości w rozwoju psychomotorycznym, mają symptomy ryzyka dysleksji, opóźnienie rozwoju mowy, oburęcznością i leworęcznością.
Najczęściej podejrzenie występowania dysleksji u dziecka pojawia się w klasach I-III szkoły podstawowej, wtedy możemy zauważyć, że niezależnie od włożonej pracy, ćwiczeń, wsparcia edukacyjnego problemy w nauce utrzymują się. Jednak pierwsze objawy możemy dostrzec dużo wcześniej. Symptomy ryzyka dysleksji, które można dostrzec w kolejnych etapach rozwoju dziecka, zostały przytoczone przez prof. M. Bogdanowicz:
Wiek niemowlęcy, w pierwszym roku życia dzieci wykazują opóźniony lub nietypowy rozwój ruchowy, nie raczkują lub mało raczkują, gorzej utrzymują równowagę w postawie siedzącej
i stojącej. Dzieci przejawiają minimalne dysfunkcje neurologiczne, jak np. obniżony tonus mięśniowy, utrzymujące się pierwotne odruchy wrodzone, które powinny zaniknąć do końca pierwszego roku życia.
Wiek poniemowlęcy, dzieci w wieku 2 –3 latpóźniej zaczynają chodzić, biegać, są mało zręczne manualnie, nieporadne w samoobsłudze np.: myjąc ręce, ubierając się, jedząc łyżką, zapinając duże guziki. Są także mało sprawne w zabawach manipulacyjnych (np. polegających na budowaniu
z klocków). Dzieci nie próbują same rysować, później wypowiadają pierwsze słowa.
Wiek przedszkolny, gdy dziecko ma 3-5 lat wykazuje się niską sprawnością ruchową: słabo biega, ma kłopoty z utrzymaniem równowagi, np. podczas chodzenia po linii krawężnika,
z trudem uczy się jeździć na rowerku trzykołowym, hulajnodze, jest niezdarne w ruchach, źle funkcjonuje w zabawach ruchowych. Słaba sprawność ruchowa rąk, w której dzieci wykazują niechęć do wykonywania czynności samoobsługowych, np.: zapinania małych guzików, sznurowania butów, zabaw manipulacyjnych, takich jak nawlekanie korali. Koordynacja wzrokowo ruchowa, w zakresie której zaburzenia objawiają się: niechęcią dziecka do rysowania, wykonywaniem bardzo uproszczonych rysunków, poprzez sposób trzymania ołówka w palcach (nieprawidłowy chwyt) – dziecko rysując za mocno lub za słabo go przyciska, brakiem umiejętności rysowania koła – w wieku 3 lat, kwadratu, krzyża – w wieku 4 lat, trójkąta i kwadratu opartego na kącie – w wieku 5 lat. Funkcje wzrokowe – zaburzenia w rozwoju objawiają się: nieporadnością w rysowaniu (rysunki bogate treściowo, lecz prymitywne w formie), trudności w składaniu według wzoru obrazków pociętych na części, puzzli, wykonywaniu układanek.
Opóźniony rozwój mowy, nieprawidłową artykulację wielu głosek, trudności z zapamiętywaniem
i przypominaniem nazw, można to zauważyć szczególnie sekwencji nazw, takich jak pory dnia, nazwy posiłków, trudności z zapamiętywaniem krótkich wierszyków i piosenek. Również opóźniony lub brak przejawów preferencji jednej ręki. Orientacja w schemacie ciała i przestrzeni, czyli opóźnienie orientacji.
Klasa 0, dziecko w wieku 6-7 lat posiada objawy jak wyżej, oraz obniżona sprawność ruchowa, która objawia się tym, że dziecko: słabo biega, skacze, ma trudności z wykonywaniem ćwiczeń równoważnych, takich jak chodzenie po linii, stanie na jednej nodze, ma trudności z uczeniem się jazdy na nartach, łyżwach, rowerze, hulajnodze. Dziecko wykazuje trudność w zakresie samoobsługi: zawiązywanie sznurowadeł na kokardkę, używanie widelca, nożyczek. Trudności te objawiają się podczas utrzymującego się nieprawidłowego chwytu pisarskiego, odwzorowaniu szlaczku, rysowaniu figur geometrycznych. Funkcje językowe: wadliwa wymowa, przekręcanie trudnych wyrazów (przestawianie głosek i sylab, asymilacje głosek, np. sosa lub szosza), błędy w budowaniu wypowiedzi, błędy gramatyczne, trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych wyrażających stosunki przestrzenne: nad – pod, za – przed, wewnątrz – na zewnątrz, trudności z różnicowaniem podobnych głosek (np. z s, b p, k g) w porównywanych słowach typu: kosa – koza. Dziecko myli nazwy zbliżonych fonetycznie, ma trudności z dokonywaniem operacji (analizy, syntezy, opuszczania, dodawania, zastępowania, przestawiania), trudności
z zapamiętywaniem wiersza, piosenki, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie. Dziecko u którego możemy dostrzec zaburzenia wzrokowe: trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także z ich syntetyzowaniem w całość, np. podczas budowania według wzoru konstrukcji
z klocków lego, układania mozaiki, trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki. Trudności z odróżnianiem kształtów podobnych (np. figur geometrycznych, liter m–n, l–t–ł) lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. liter p–g–b–d). Lateralizacja – opóźnienie rozwoju lateralizacji – obserwujemy brak ustalenia ręki dominującej; dziecko nadal jest oburęczne. Problemy w orientacji w schemacie ciała i przestrzeni, które objawia się tym, że dziecko: ma trudności ze wskazaniem na sobie części ciała, gdy określa terminami : prawe – lewe (np. prawa i lewa ręka, noga, ucho); nie umie określić kierunku na prawo i na lewo od siebie (np. droga na prawo, drzwi na lewo). Dziecko ma nasilone trudności w nauce czytania, dla których charakterystyczne jest to, że dziecko np.: czyta bardzo wolno, głównie głoskuje i nie zawsze dokonuje poprawnej wtórnej syntezy, przekręca wyrazy, nie rozumie przeczytanego zdania.
Wiek szkolny, dzieci w klasach I-III wykazująmała sprawność ruchowa całego ciała, która objawia się tym, że dziecko: ma trudności z opanowaniem jazdy na hulajnodze, dwukołowym rowerze, wrotkach, łyżwach, nartach. Niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych i lekcjach w–f. Możemy zauważyć, że dziecko: nie opanowało w pełni czynności samoobsługowych związanych
z ubieraniem się, myciem i jedzeniem (nożem i widelcem). Dzieci mają zaburzoną koordynacja wzrokowo ruchowa objawia się trudnościami z rzucaniem do celu i chwytaniem, niechęcią do rysowania i pisania, trudnościami z rysowaniem szlaczków w liniaturze zeszytu, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych, poprzez niski poziom graficzny rysunków i pisma – dziecko „brzydko” rysuje i niestarannie pisze, nie mieści się w liniaturze. Funkcje językowe dziecka: wadliwa wymowa, przekręcanie złożonych wyrazów (przestawianie głosek i sylab, asymilacje głosek, np. sosa lub szosza). Używanie sformułowań niepoprawnych pod względem gramatycznym. Trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, sformułowań wyrażających stosunki przestrzenne: nad – pod, za – przed, wewnątrz – na zewnątrz; trudności z pamięcią fonologiczną, sekwencyjną czyli trudności dotyczące zapamiętywania sekwencji nazw, np. nazw dni tygodnia, pór roku, nazw kolejnych posiłków, sekwencji czasowej: wczoraj – dziś – jutro i sekwencji cyfr: szeregów 4–cyfrowych: wierszy, piosenek. Problem z zapamiętaniem więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie. Wolne tempo nazywania szeregu prostych obrazków, trudności z nazywaniem i zapamiętywaniem liter alfabetu, cyfr, powtarzaniem z pamięci szeregu słów oraz szeregów cyfrowych (złożonych z pięciu cyfr), trudności z zapamiętaniem tabliczki mnożenia. Funkcje wzrokowe – objawy zaburzeń to: trudności z wyróżnianiem elementów z całości i/lub z ich syntetyzowaniem w całość, np. podczas budowania według wzoru konstrukcji z klocków, układania mozaiki. Trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki. Dla dziecka problemem jest odróżnianie kształtów podobnych (np. liter m–n, l–t–ł) lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. liter p–g–b–d). Dzieci maja problem w orientacji w schemacie ciała
i przestrzeni – przejawy zaburzeń to: trudność z jednoczesnym wskazaniem na sobie części ciała,
i określaniem ich terminami : prawe – lewe np. odróżnianiem prawej i lewej ręki, strony ciała. Trudności z określaniem położenia przedmiotów względem siebie, np. droga na prawo, zaś drzwi na lewo. Uczniowie wykazują trudności z określaniem pory roku, dnia, czasu na zegarze. Nasilone trudności w nauce czytania, które można dostrzec, jeżeli dziecko: bardzo wolno czyta – prymitywna techniki (głoskowanie lub sylabizowanie z wtórną syntezą słowa), ale mało błędów, bardzo szybko czyta, lecz popełnia przy tym wiele błędów – wynikają one z tego, że dziecko domyśla się treści na podstawie kontekstu, niewłaściwie i słabo rozumie przeczytany tekst. Pisanie – trudności
z opanowaniem poprawnej pisowni związane z opóźnieniem rozwoju spostrzegania wzrokowego
i pamięci wzrokowej to: trudność z zapamiętaniem kształtu rzadziej występujących liter
o skomplikowanej strukturze (np. wielkie litery pisane: F, H, L, G), mylenie liter podobnych pod względem kształtu, np. l–t–ł, m–n, mylenie liter identycznych, lecz inaczej położonych
w przestrzeni: p–b–d–g, popełnianie błędów podczas przepisywania tekstów. Warto zwrócić uwagę na trudności z opanowaniem poprawnej pisowni wynikające z opóźnienia rozwoju fonologicznego aspektu funkcji językowych spostrzegania słuchowego dźwięków mowy) i pamięci fonologicznej objawiają się: myleniem liter odpowiadających głoskom podobnym fonetycznie (np. głoski z–s, w–f, d–t, k–g), trudnościami z zapisywaniem zmiękczeń, myleniem głosek i–j, głosek nosowych ą–om, ę–en, nagminnym opuszczaniem, dodawaniem przestawianiem, podwajaniem liter i sylab, pisaniem wyrazów bezsensownych, nasilonymi trudnościami podczas pisania ze słuchu (dyktanda).
Współwystępowanie wielu z wyżej wymienionych objawów u dziecka pozwala zaliczyć je do grupy dzieci z ryzyka dysleksji.
Etapy postępowania diagnostycznego :
Badanie diagnostyczne, to badania przeprowadzone przez pedagoga i psychologa. Diagnoza dysleksji jest więc badaniem wieloetapowym i wielogodzinnym. Jeżeli istnieje potrzeba pogłębionych badań, korzysta się więc z konsultacji logopedy, okulisty, laryngologa, foniatry i neurologa.
Wstępna orientacja w problemie, zebranie dokumentów:
- na wniosek rodziców,
- informacja ze szkoły, istotne będą zeszyty i prace klasowe bieżące i z wcześniejszych lat nauki,
- dokumentacja pracy terapeutycznej, jeżeli taka została podjęta.
Wywiad z rodzicami :
wczesny rozwój dziecka ze szczególnym uwzględnieniem sprawności motorycznej, mowy, rozwoju emocjonalno-społecznego, stan zdrowia dziecka, przebieg ciąży, wyniki badań wzroku, słuchu, wady narządów ruchu, poważne schorzenia, dane o sytuacji rodzinnej, stosunek rodziców do problemów w uczeniu się dziecka, przebieg nauki szkolnej (frekwencja, sukcesy, niepowodzenia), zdolności, zainteresowania dziecka.
Badanie psychologiczne:
ocena rozwoju poznawczego, ocena percepcji wzrokowej, badanie lateralizacji, ocena funkcjonowania emocjonalno-społecznego. Potwierdzenie normalnej sprawności intelektualnej dziecka pozwala na podjęcie oceny funkcji wzrokowych, słuchowych, językowych, motoryki, integracji percepcyjno-motorycznej, orientacji w schemacie ciała i przestrzeni.
Badanie pedagogiczne :
ocena prac ucznia : zeszyty, rysunki, itp.,
- ocena umiejętności czytania,
- ocena umiejętności pisania,
- ocena percepcji słuchowej i umiejętności fonologicznych,
- sprawdzenie znajomości zasad ortograficznych,
- ocena graficznej strony pisma,
- inne metody przeznaczone do diagnozy specyficznych trudności w uczeniu się,
Badanie logopedyczne: w zależności od problemu i potrzeb.
Zalecenia zawarte w opinii psychologiczno-pedagogicznej stanowią podstawę do dostosowania przez nauczycieli wymagań edukacyjnych do potrzeb i możliwości ucznia. Opracowany zostaje programu postępowania korekcyjno-kompensacyjnego dla danego dziecka i dostosowanie metod terapeutycznych.
Literatura:
- Bogdanowicz, Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2002,
- Bogdanowicz, A. Adryjanek, Uczeń z dysleksją w szkole, OPERON, Gdynia 2004,
- Brejnak, Dysleksja, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003,
- Pętlewska, Przezwyciężanie trudności w czytaniu i pisaniu, Oficyna wydawnicza IMPULS, Kraków 1998,
- Bogdanowicz., Ryzyko dysleksji, dysortografii i dysgrafii, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2012.
Zespół ds Promocji Zdrowia